#👍"शारदोत्सव-अफलातून 'बोव्हेट डायरी''!":👌

 👍"शारदोत्सव-अफलातून 'बोव्हेट डायरी'!":👌

आपल्या कुटुंबात कुणीना, कुणीडॉक्टर असावं, अशी सर्वांचीच इच्छा असते. परंतु हे पुष्कळदा शक्य नसते अथवा दुर्मिळ असते. डॉक्टर कुटुंबात अनेक डॉक्टर होतात, पण इतर ठिकाणी मात्र तशी अवस्था नसते. डॉक्टर हा नेहमीच अत्यंत महत्त्वाचा व अत्यावश्यक सामाजिक घटक मानला जातो. अत्यंत चुरशीच्या अशा शैक्षणिक परीक्षेच्या स्पर्धेमधून मेडिकलला प्रवेश हा देखील एक अत्यंत कठीण आव्हानाचा भाग असतो.

सर्वसाधारणपणे आपल्याला डॉक्टर म्हटले की, अँलोपॅथिक, होमिओपॅथिक किंवा आयुर्वेदिक असेच माहित असते. परंतु पशुवैद्यक किंवा व्हेटर्नरी डॉक्टर नेहमीच्या भाषेत गुरांचा डॉक्टर बहुदा कुणाच्याच मनात सहसा येत नाही. निदान शहरी माणसांच्या तरी आणि ग्रामीण भागातसुद्धा केव्हा तरी गरज पडेल त्याप्रमाणे पशुवैद्यकाची आठवण येऊ शकते. त्यामुळे आतापर्यंत कुठलीही गोष्ट माहीत नसलेली कधी कल्पनाही करता येणार नाही, अशा या पशुवैद्यक शिक्षणासंबंधीची अनुभवाची अदभूत शिदोरी एका लेखामधून मौज दिवाळी अंक'२१ मध्ये मला जेव्हा वाचायला मला मिळाली, तेव्हा जणु अलिबाबाच्या गुहेतील मौल्यवान माहीती पदरी पडले !

लेख वाचू लागल्यावर पहिल्यांदा तरी वाटले अरेच्या ही 'बैल घोडा कॉलेज' भानगड काय आहे ! कारण मुंबईत इतकी दशके असूनही मला असे काही कॉलेज येथे आहे हे माहित नव्हते. तिथल्या निसर्गरम्य परिसराचा उल्लेख वाचताना तर मी चकितच झालो, तसेच गोरेगाव येथे देखील आरे कॉलनीच्या जवळपास व्हेटर्नरी कॉलेज आहे ही देखील माहिती माझ्यासाठी नवीनच होती. अशा कितीतरी विस्मयकारी, कदाचित कधीकधी धक्कादायक अशा गोष्टींची माहिती हे शिक्षण पूर्ण करणाऱ्या लेखिकेच्या 'बोव्हेटची डायरी' ह्या आगळ्यांवेगळ्या शिर्षकाच्या लेखातून लाभली. ज्ञानवर्धनाच्या व जिज्ञासेचे क्षेत्र विस्तारण्याचा हा खरोखर एक अद्भुत असा कपिलाषष्ठीचा योग होता, असेच आता म्हणावयाला हवे.

"बोव्हेट डायरी" ह्या अनाकलनीय शीर्षकामुळे मी मौज दिवाळी अंकातील हा लेख वाचणे, आत्तापर्यंत टाळले होते. कारण ही काय भानगड आहे असेच मला वाटले होते. परंतु जेव्हा माझ्या लक्षात आले की "बोव्हेट" म्हणजे बॉम्बे व्हेटर्नरी कॉलेज अथवा बैल घोडा कॉलेज, तेव्हा माझे कुतुहूल वाढत गेले आणि पाहता पाहता मी तो लेख पूर्ण वाचून काढला. त्या चित्तथरारक वाचनामुळे जे मला मनात वाटले ते शब्दात व्यक्त करणे खरोखर कठीण आहे. कारण आजतागायत काहीही माहीत नसलेल्या अशा अनेक गोष्टींच्या अद्भुतरम्य कदाचित विचित्र अशा भावविश्वाची मला त्यामुळे ओळख झाली !

आधी पशुवैद्यकशास्त्र शिकणे हाच मुळी कधी आपल्या मनात न येणारा विचार. त्यातून मुली देखील पशुवैद्य होतात, हे जेव्हा मला समजले तेव्हा मला न भूतो न भविष्यती आश्चर्य जसे वाटले, तसेच त्यांचे कौतुकही वाटले. ही लेखिका तर जिद्दीने पशुवैद्यक व्हायचंच या ईर्षेने गावाहून मुंबईत आली आणि तिने मोठ्या जिद्दीने तिचा अभ्यासक्रम कसा पूर्ण केला, त्या संघर्षमय धडपडीची धावती अनुभव कहाणी या अविस्मरणीय लेखात आहे. हा लेख म्हणूनच चोखंदळ वाचकांनी मुळापासून संपूर्ण वाचावा असाच एकमेवाद्वितीय आहे.

इथे काय काय अफलातून आहे, किती गुढ गुपिते लपलेली आहेत हे कळेल. आतापर्यंत पशुवैद्यक म्हणजे काय हे माहीत नसते, फार तर आपला मांजरी कुत्रे गाई म्हशी बैल एवढ्या पशुंशी कदाचित संपर्क येतो. परंतु पशुंचा डॉक्टर, हा विषय तर आपल्या खिजगणतीतही नसतो. त्या विश्वाची ओळख म्हणजे अंधार्या गुहेतून प्रकाशाकडे जाणारी एक मोठी मजेशीर चित्तथरारक वाटचाल आहे हे या लेखावरून समजते.

त्यासंबंधीची ही थोडक्यांत झलक:
👍 "पशुवैद्यक महाविद्यालयाच्या आवारात बाहेरच्या रस्त्यावरील गाड्यांची धावपळ याचा कोणताही लवलेश दिसत नव्हता. चहूबाजूची दाट झाडी त्यामुळे जाणवणारा प्रसन्न गारवा, त्याचप्रमाणे ब्रिटिशकालीन गाँथिक शैलीतल्या बांधकाम केलेल्या दगडी इमारती होत्या. इमारतींच्या बाजूला गेलेल्या काळ्या डांबरी सडका दिसत होत्या.

आरे कॉलनीतील कॉलेज परिसर देखील हिरवागार आणि गावाची आठवण करून देणारा होता. हिरव्या झाडांवर नव्याने बसलेले पांढरी शुभ्र बगळे दिसायचे दगडी कुंपणाने बंदिस्त केलेला मोठा परिसर लक्ष वेधणारा."

👍"कॉलेजमध्ये सीनियर मंडळी ज्युनियर वा नवीन विद्यार्थ्यांना कसे छळत, रॅगिंग करतात त्याचाही येथे ओझरता उल्लेख आहे. एका सीनियरने ज्युनियर असलेल्या मुलीच्या समोर एक गांडूळ धरून
विचारले की 'हा नर आहे का मादी आहे?' त्यावेळेला त्या मुलीने तडफेने सांगून टाकले 'गांडूळ नर वा मादी नसतो, तो उभयलिंगी असतो' अशी हुशारी दाखवणार्या मुली तेथे होत्या !"

👍"शिक्षकांची अलिप्तपणे शिकवायची पद्धत होती. वर्गात प्रत्यक्ष जनावरांची हाडे आणली जाऊन त्यांची ओळख करून दिली जायची. कुत्र्याचे हाड वा एखाद्या गुराचे हाड, त्या प्रत्येकाची वैशिष्ट्ये सांगितली जायची. सगळ्यात भयावह अनुभव म्हणजे, एकदा एका म्हशीच्या रेड्याच्या शवविच्छेदनचा ! त्याचे प्रात्यक्षिक पाहताना एक मुलगी तर चक्क बेशुद्ध पडली. याची ही कहाणी येथे आहे. रवंथ करणाऱ्या प्राण्यांना नैसर्गिकरीत्या वरचे दात नसतात. जनावरांच्या मादीच्या कंबरेतील हाडाची तर मजेशीर माहिती दिलेली आहे. त्याच्या आतमध्ये गर्भाशय असते. गर्भीची संपूर्ण वाढ हे हाड तोलून धरते आणि गर्भाशयाला आधार देते. "

👍"लेखात केवळ वेगवेगळ्या प्राण्यांची विविधता बघायला मिळाली असे नाही, तर शिकायला येणारी मुले टोकाच्या विभिन्न आर्थिक परिस्थितीतून आलेली असायची. तर काही मुलं "एमपीएससी" करायचे असे ठरवून येथे ऍडमिशन घेऊन चक्क होस्टेलवर एमपीएससीचा अभ्यास करायची, पशुवैद्यक शास्त्रात त्यांना रस नसायचा. तीच पुढे पास होऊन उच्च सरकारी अधिकारी, पोलीस अधिकारी वगैरे झाली. त्याउलट श्रीमंत घरच्या मुले-मुली कुत्र्या मांजरांचा वेडापायी व्हेटर्नरी कॉलेजला यायची. त्यांना कुत्र्या मांजरांच्या सुखदुःखात रस असायचा.
एक गमतीशीर माहिती म्हणजे तेथे परिसरात वावरणारा 'रॉकी' नावाचा एक कुत्रा होता. तो नेहमी सगळीकडे बिनधास्त फिरायचा. एवढेच काय कधी टधी लेक्चरच्या वेळेला वर्गातही कोपऱ्यात बसायचा. पुढे विद्यार्थ्यांचा संप झाला. त्या वेळेला जी सभा झाली, त्या सभेमध्ये घोषणा जोरात दिल्या गेल्या. त्या ऐकून इतका वेळ तेथेच झोपलेला रॉकी जागा होऊन भुंकायला लागला, जणु तोही सामिल होता ! अशी गंमतही तेथे मांडली आहे."

👍 मुलींच्या होस्टेलवरील एका बंद खोलीची भयावह कहाणी आणि अनुभव येथे मांडला आहे. ती खोली कायम बंद होती, कारण तिथे पूर्वी एका मुलीने जाळून जीव दिला होता. लेखिका जेव्हा त्या खोलीत गेली, तेव्हा भिंतीवर भलामोठा काळा डाग तिला दिसला आणि ती भीतीने थरारली. तिला प्रश्न पडला माणसं जाळून घेण्याइतकी निराश कां होतात?

👍"इ.स. ९२/९३ च्या जातीय दंगलीची एक छोटीशी आठवणही चित्तथरारक आहे. तेथे एका गोड बारा वर्षाच्या हरवलेल्या मुलाची अखेर कोण कशी सुटका करतं व त्याला त्या भीषण वातावरणात त्याच्या घरी आणून सोडतं ! ती कहाणी खरोखर मनाला जाणवून देते की माणुसकी देखील जिवंत आहे."

👍"सगळ्यात लक्षात ठेवण्याजोगी महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे पशूंची रोगी म्हणून उपचारासाठी आल्यावर त्यांच्या रोगाचे दुखण्याचे निदान कसे करायचे, ह्याबद्दल सरांनी दाखवलेले प्रात्यक्षिक व त्यामधून शिकायचा धडा: "माणूस जेव्हा आजारी पडतो आणि डॉक्टरकडे जातो तेव्हा नातेवाईकांशी डॉक्टर बोलून, स्वतः रोगी त्याला काय काय त्रास होतो ते
डॉक्टरांना प्रत्यक्ष सांगू शकत असतो. साहजिकच रोग्याला तपासून डॉक्टरला योग्य ते रोगनिदान करता येते व उपचार सांगता येतात. पण पशुवैद्यकाच्या बाबतीत सारे वेगळे असते. कारण येथील पशुरूपातील रोगी डाँक्टरांबरोबर बोलू शकत नसतो. त्याला काय दुखणे होते आहे, हे समजून घेणे महाकर्मकठीण असते. अशा वेळेला डॉक्टरने नातेवाईकांबरोबर संपूर्ण पार्श्वभूमीचा, विविध घटनांचा अभ्यास कसा करायचा, त्याकरिता प्रश्न विचारून अचूक माहिती मिळवून रोगनिदान कसे करायचे, त्याचे प्रात्यक्षिक येथे वर्णिलेले आहे. खरोखर विचारात घेण्याजोगी गोष्ट आहे की मुक्या प्राण्यांना काय होतंय हे नीट समजून, त्याच्यावर अचूक उपचार करणारे पशुवैद्य म्हणजे खरोखर त्यांच्यासाठी देवदूतच !"

👍 नंतर पदवी मिळाल्यावर प्रॅक्टिस करण्यासाठी एका सीनियर पशुवैद्यकाने डाँक्टर लेखिकेला दिलेला नकार तिच्या जिव्हारी लागला. कारण तो म्हणाला की 'मुली वेगवेगळ्या पशूंच्या तबेल्यांमध्ये जाऊ शकणार नाहीत', त्यामुळे त्याने नकार दिला होता. पण तिने जिद्दीने ठरवले की, याच पशुवैद्यकशास्त्रात प्रगती करेन आणि त्याप्रमाणे पोस्टग्रॅज्युएशन देखील केले आणि पुढे ती एक नामांकित पशुवैद्य झाली !"

खरंच आगळीवेगळी सुरस चमत्कारिक अशीच आहे, नाही कां ही कहाणी "बोव्हेट डायरी"ची ! गमतीशीर गोष्ट म्हणजे हा लेख विनया जंगले ह्या अर्थपूर्ण नांवाच्या लेखिकेने लिहीला आहे ! म्हणजे 'शब्दावाचून कळले सारे, शब्दांच्या पलिकडले' असेच हे नाव आहे नाही कां !

सावित्रीच्या लेकी आता पुरुषांच्या बरोबरीने जवळ-जवळ सर्वच क्षेत्रात समर्थ कामगिरी करू लागल्या आहेत ही खरोखरच समाधानाची व भूषणावह गोष्ट आहे.

धन्यवाद
सुधाकर नातू